Đầu tư cho nghiên cứu khoa học còn chưa tương xứng
Thảo
luận về tình hình kinh tế - xã hội, đại biểu Vương Quốc Thắng (đoàn
Quảng Nam) cho biết, thành quả về nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng
tạo của giáo dục đại học vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, khi đội ngũ nhân lực nghiên cứu chiếm tới hơn 50% tổng nhân lực nghiên cứu ở Việt Nam.
Lý giải về thực trạng này, đại biểu nêu 5 nguyên nhân. Thứ nhất, Luật Khoa học và Công nghệ quy định nhà nước bảo đảm chi cho khoa học - công nghệ từ 2% trở lên trong tổng chi ngân sách hằng năm.
Tuy
nhiên, báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ năm 2023 chi sự nghiệp cho
khoa học - công nghệ là 12.091 tỷ đồng, chiếm 0,58% tổng chi ngân sách.
Trong đó, việc phân bổ ngân sách vẫn còn dàn trải, chưa vận hành tốt cơ
chế đặt hàng, đầu tư cho hoạt động khoa học - công nghệ trung bình trên
cán bộ còn thấp và chưa tương xứng.
Đại biểu Vương Quốc Thắng (Ảnh: Quốc hội).
Thứ
hai, theo đại biểu Vương Quốc Thắng, vẫn còn nhiều vướng mắc trong cơ
chế quản lý về đề tài, dự án sử dụng nguồn ngân sách. Đặc biệt, việc
thiếu cơ chế chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu, thiếu cơ chế giao cho
đơn vị chủ trì sở hữu và định giá sản phẩm hình thành từ các nhiệm vụ
khoa học.
Thứ ba, với các cơ sở giáo dục
đại học tự chủ chi thường xuyên và chi đầu tư, kinh phí nghiên cứu từ
nguồn ngân sách chỉ được cấp thông qua các đề tài, dự án nghiên cứu đơn
lẻ.
Thứ tư, trong các cơ sở giáo dục đại học, chức năng nghiên cứu
khoa học và đổi mới sáng tạo chưa được chú trọng đúng mức. Nhiều cơ sở
giáo dục đại học chưa lấy nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo làm
động lực cho phát triển và làm nền tảng cho nguồn thu bền vững, vẫn còn
thiếu công cụ đánh giá về hiệu quả thực hiện hoạt động khoa học - công
nghệ của đội ngũ giảng viên.
Thứ năm, chưa có cơ chế đột phá để
các cơ sở giáo dục đại học thu hút và sử dụng nhân tài là các nhà khoa
học trẻ xuất sắc, các nhà khoa học lớn.
"Một mặt, hệ thống thang,
bảng lương và nguồn thu hợp pháp hạn hẹp, không cho phép các cơ sở giáo
dục đại học công lập xây dựng những vị trí việc làm với mức thu nhập vượt trội và chế độ ưu đãi đặc biệt", đại biểu Vương Quốc Thắng nêu.
Mặt
khác, nhân tài được thu hút vào cơ sở giáo dục đại học công lập phải
tuân thủ Luật Cán bộ, công chức và Luật Viên chức nên bị gò bó về chức
năng, nhiệm vụ và quyền hạn, thiếu tính chủ động và tính sáng tạo của
đội ngũ này.
Đa dạng hóa nguồn thu cho các cơ sở giáo dục đại học
Nhằm
thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo gắn với đào
tạo trình độ cao trong trường đại học, đại biểu cũng kiến nghị 3 giải
pháp.
Một là, đầu tư từ nguồn ngân sách cho khoa học, công nghệ
cần dựa trên quan điểm đầu tư để phát triển nguồn lực, bao gồm nguồn lực
con người và nguồn lực sản phẩm sáng tạo.
Hai là, xây dựng cơ
chế, chính sách thúc đẩy đa dạng nguồn thu cho các cơ sở giáo dục đại
học thay vì phụ thuộc vào học phí như hiện nay. Nguồn thu có thể bằng
các nguồn thu chủ động huy động từ nguồn lực xã hội, từ doanh nghiệp và từ hoạt động nghiên cứu, sáng tạo, chuyển giao thông qua cơ chế hợp tác công - tư trong xây dựng các trung tâm nghiên cứu...
Đại biểu Quốc hội thảo luận tại hội trường về tình hình kinh tế - xã hội (Ảnh: Quốc hội).
Ba
là, đại biểu đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo nên xây dựng quy định khung
đánh giá cơ sở giáo dục đại học và giảng viên dựa trên năng lực cả về
đào tạo và nghiên cứu, cần coi đào tạo sau đại học là sản phẩm đầu ra
bắt buộc và được trả chi phí hợp lý đối với nhiệm vụ nghiên cứu sử dụng
ngân sách nhà nước hay sử dụng nguồn tài chính hợp pháp của cơ sở giáo
dục đại học.
Ngoài ra, Luật Nhà giáo cần sớm trình Quốc hội ban
hành để tháo nút thắt về thu hút nhân tài và phát triển đội ngũ người
lao động trong các cơ sở giáo dục đại học.